Wakacje, czyli czas błogiego odpoczynku i relaksu. Od lat rynek usług turystycznych rozwijał się prężnie, oferując podróżnym wiele atrakcyjnych ofert wyjazdów wakacyjnych. Umowy o udział w takich imprezach turystycznych często są podpisywane oraz opłacane na długo przed planowanym wyjazdem. W takich sytuacjach zawsze istnieje jednak stan niepewności, co do tego, jak będzie wyglądała nasza sytuacja życiowa w momencie zbliżającego się terminu zakupionych wakacji. Może się bowiem zdarzyć, że podróżny niespodziewanie odwoła zaplanowany i opłacony wyjazd. Zatem jaki wpływ ma takie odstąpienie od umowy na poniesione przez podróżnego koszty?
Przede wszystkim należy wyjaśnić, kiedy w ogóle można mówić o imprezie turystycznej. Pod tym pojęciem rozumie się bowiem co najmniej dwie usługi turystyczne tworzące jednolity program i objęte wspólną ceną, przy czym usługi te obejmują nocleg lub trwają ponad 24 godziny bądź program przewiduje zmianę miejsca pobytu. Mogą to być następujące pakiety usług:
- transport i nocleg,
- transport, wyżywienie oraz nocleg,
- transport, zwiedzanie i nocleg itd.
Umowa o udział w imprezie turystycznej zawiera podstawowe dane takie jak: termin, miejsce, czas trwania oraz cenę. Wszystkie obowiązkowe elementy, jakie powinny znajdować się w takiej umowie, zostały szczegółowo wskazane w ustawie o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych*.
Podróżnemu przysługuje jednak prawo odstąpienia od umowy w każdym czasie przed jej rozpoczęciem. Z tej właśnie przyczyny większość tego typu umów zawiera szczegółowe regulacje w zakresie możliwości odstąpienia od umowy, terminu odstąpienia i ewentualnych kosztów z tym związanych. Podróżny, rezygnując z wyjazdu, może tym samym zostać zobowiązany do zapłacenia odpowiedniej i uzasadnionej opłaty za odstąpienie od umowy na rzecz organizatora turystyki. Opłata za odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej może zostać ustalona w wysokości zależnej od tego, w jakim czasie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej doszło do odstąpienia od umowy.
W wypadku gdyby jednak umowa nie określała w ogóle opłaty za odstąpienie od umowy, to wysokość takiej opłaty odpowiada cenie imprezy turystycznej pomniejszonej o zaoszczędzone koszty lub wpływy z tytułu alternatywnego wykorzystania danych usług turystycznych. Na żądanie podróżnego organizator uzasadnia wysokość opłat za odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej.
Istnieje jednak możliwość ubiegania się o zwrot pełnej kwoty uiszczonej na poczet takiej umowy. Mianowicie na podstawie art. 47 ust. 4 ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych* podróżny może odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia opłaty za odstąpienie w przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego. Podróżny może w takim wypadku żądać wyłącznie zwrotu wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, bez odszkodowania lub zadośćuczynienia w tym zakresie. Zwrot wpłat dokonanych przez podróżnego powinien w takiej sytuacji nastąpić bez zbędnej zwłoki, a w każdym razie nie później niż w ciągu 14 dni od odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej.
Jeżeli zatem podróżny powołuje się na wystąpienie nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności powinien w treści składanego oświadczenia o odstąpieniu od umowy wprost wskazać na ten przepis ustawy. W ten sposób uniknie się wątpliwości, co do przyczyn z jakich doszło do odstąpienia od umowy.
Rodzi się w tym miejscu pytanie o jakich nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności tutaj mowa? Sama ustawa nie zawiera definicji takich okoliczności ani też nie przedstawia katalogu sytuacji, w których można zastosować taką podstawę do odstąpienia od umowy. Pewne wytyczne można znaleźć w preambule dyrektywy 2015/2301** gdzie wskazano, że za takie nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności można uznać np.: działania wojenne, inne poważne problemy związane z bezpieczeństwem, takie jak terroryzm, znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, takie jak wybuch epidemii poważnej choroby w docelowym miejscu podróży lub katastrofy naturalne, takie jak powodzie lub trzęsienia ziemi, lub warunki pogodowe uniemożliwiające bezpieczną podróż do miejsca docelowego uzgodnionego w umowie o udział w imprezie turystycznej.
Jak się zatem mają wyżej opisane regulacje do panującej obecnie na świecie pandemii COVID-19?
Dnia 11 marca 2020 r. choroba zakaźna COVID-19 wywoływana przez koronawirusa SARS-CoV-2 została uznana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za pandemię.
Ministerstwo Rozwoju na początku marca 2020 r. wstępnie wskazało, iż podróżny może bezkosztowo odstąpić od umowy dotyczącej udziału w imprezie turystycznej, gdy np.: w miejscu, do którego się wybiera odnotowano wiele przypadków zarażenia koronawirusem, w związku z czym loty do tego miejsca nie są realizowane, a taki rodzaj przewozu stanowił istotny element imprezy turystycznej.
Następnie kwestia odstąpienia od umowy o imprezę turystyczną z uwagi na pandemię COVID-19 została uregulowana w ustawie z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw*** – tzw. tarcza antykryzysowa.
Zgodnie z zawartymi tam regulacjami odstąpienie od umowy w trybie określonym w art. 47 ust. 4 ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, które to odstąpienie od umowy pozostaje w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2, jest skuteczne z mocy prawa po upływie 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu. Tym samym dopiero po upływie wskazanego terminu organizator będzie mógł dokonać zwrotu środków finansowych na rzecz podróżnego. W ten sposób został znacznie wydłużony okres oczekiwania przez podróżnych na zwrot ich środków finansowych.
Wskazano również, iż odstąpienie od umowy nie jest skuteczne w przypadku wyrażenia przez podróżnego zgody na otrzymanie w zamian od organizatora turystyki vouchera do realizacji na poczet przyszłych imprez turystycznych w ciągu roku od dnia, w którym miała się odbyć impreza turystyczna. Przy czym wartość takiego vouchera nie może być niższa niż kwota wpłacona na poczet realizacji dotychczasowej umowy o imprezę turystyczną. Zatem możliwość skorzystania z vouchera w takiej sytuacji jest uzależniona tylko i wyłącznie od woli podróżnego.
Zaznaczono również, że środki odpowiadające wpłatom na poczet realizacji umów o imprezy turystyczne, podlegają ochronie na wypadek niewypłacalności organizatora turystyki.
Omawiane przepisy szczególne dotyczące odstąpienia od umowy z uwagi na wybuch epidemii wirusa SARS-CoV-2 weszły w życie z dniem 13 marca 2020 r. Regulacja ta ma również zastosowanie w sytuacji, kiedy organizator turystyki, nie dokonał zwrotu poniesionych przez podróżnego opłat lub wpłat, o których mowa w art. 47 ust. 4 lub ust. 5 ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, a termin na ich dokonanie nie upłynął przed dniem 13 marca 2020 r.
Podstawa prawna:
* ustawa z dnia 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych Dz. U. 2017 poz. 2361,
** dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniająca rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylająca dyrektywę Rady 90/314/EWG,
*** ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw Dz.U.2020 r. poz. 568.
