Konflikty w dzisiejszych czasach są zjawiskiem niezwykle powszechnym. Występują w rodzinach, w pracy, w szkole, w przestrzeni publicznej, czy też na arenie międzynarodowej. Spory mogą być zupełnie przyziemne, ale mogą one też dotyczyć spraw niezwykle skomplikowanych – również pod względem prawnym. Niestety właśnie te trudne i zawiłe konflikty prawne prowadzą najczęściej do procesów sądowych.
Zatem czy każdy taki spór musi kończyć się na sali rozpraw? Czy faktycznie jedynym rozwiązaniem jest wydanie ostatecznego wyroku przez sędziego? Oczywiście, że nie. W sytuacjach spornych czy też już podczas negocjacji, kiedy jest to uzasadnione i możliwe, można dążyć do wypracowania racjonalnego porozumienia. Takie ugodowe podejście pozwala często zaoszczędzić wszystkim zainteresowanym zarówno czas jak i pieniądze. Co więcej polubowne zakończenie sprawy pozwala dodatkowo podtrzymać relacje biznesowe czy też więzy rodzinne. W wypadku sporów sądowych takie relacje naczęściej są zrywane. Ludzie pragną zazwyczaj zachować pozytywne relacje z innymi. W ten sposób chcą bezkonfliktowo funkcjonować czy to na gruncie prywatnym czy też zawodowym. Takie podejście powinno być naturalne i dlatego warto wspierać polubowne sposoby rozwiązywania konfliktów.
Mediacje można niewątpliwie uznać za godny uwagi sposób rozwiązywania sporów. Dzisiejszy wpis zostanie poświęcony krótkiej charakterystyce mediacji – jakie są jej rodzaje, zalety, koszty i gdzie szukać mediatora.
Czym jest mediacja?
Mediacja, jak już wyżej wspomniano, stanowi formę polubownego rozstrzygnięcia sporu. Powszechnie określa się ją jako pomoc neutralnej osoby trzeciej, czyli mediatora, skonfliktowanym stronom w rozwiązaniu ich sporu. Zadaniem mediatora jest wspieranie przebiegu negocjacji stron, łagodzenie powstających często napięć i pomoc w wypracowaniu akceptowalnego dla stron rozwiązania. Należy pamiętać, że mediator nie może narzucać żadnego rozwiązania, ponieważ nie jest on w tym procesie sędzią czy arbitrem. Jego rolą nie jest rozstrzyganie sporu. W procesie mediacji to same strony podejmują próbę samodzielnego rozwiązania konfliktu. Najistotniejsze jest to, że wypracowane porozumienie musi być dla obu stron akceptowalne, tzn. obie strony muszą się na nie zgadzać. Oczywiście w procesie mediacji zainteresowani mogą być wspierani przez swoich pełnomocników.
Nie można również z góry określić ile spotkań mediacyjnych będzie koniecznych – zależy to oczywiście od tego jak sam proces będzie przebiegał. Możliwe są spotkania wspólne obu stron z mediatorem jak i spotkania indywidualne – wtedy każda ze stron ma spotkanie z mediatorem na osobności.
Zasady mediacji
W mediacji obowiązują 4 podstawowe zasady, które odróżniają tę procedurę od innych form rozstrzygania sporów. Do tych podstawowych zasad zaliczamy:
- dobrowolność – która oznacza, że osoby biorące udział w mediacji zawsze działają z własnej woli i nie mogą być przez nikogo zmuszone ani do udziału w mediacji, ani do zawarcia porozumienia czy też do wyboru konkretnego mediatora;
- poufność – obowiązuje wszystkich uczestników postępowania i oznacza konieczność zachowania pełnej dyskrecji. Przebieg mediacji jest tajemnicą i strony nie mogą się powoływać w czasie procesu sądowego na propozycje które padły w jej toku. Mediator nie może również być świadkiem w takim procesie sądowym;
- bezstronność – dotyczy mediatora i jego zachowania względem pozostałych uczestników mediacji. Mediator nie może popierać żadnej ze stron, musi w równym stopniu angażować się w pomoc obu stronom. Mediator nie ocenia, nie obwinia i nie wskazuje kto ma rację;
- neutralność – oznacza, że mediator nie podejmuje decyzji, nie przedstawia swoich rozwiązań i nie narzuca uczestnikom swojego punktu widzenia. Rolą mediatora nie jest również doradzanie stronom lecz pomoc w wypracowaniu rozwiązania sprawy.
Rodzaje mediacji
Zasadniczo mediację możemy podzielić według 2 kryteriów: ze względu na sposób jej zlecenie albo ze względu na kategorię spraw jakiej ona dotyczy.
1. Mediacje ze względu na sposób jej zlecenia dzieli się na:
a) mediacje ze skierowania sądu – sędzia może sam podjąć decyzję o skierowaniu sprawy na mediację albo skierować sprawę do mediacji na wniosek stron procesu. Wniosek można złożyć na każdym etapie sprawy;
b) mediacje umowne – strony samodzielnie zwracają się do mediatora o podjęcie mediacji i zawierają z nim stosowną umowę.
2. Mediacje ze względu na kategorię spraw dzieli się na:
a) mediacje cywilne np. sprawy o zapłatę, sprawy dotyczące wykonywania oraz rozwiązywania umów cywilnych, sprawy o podział majątku, sprawy o zniesienie współwłasności, sprawy o dział spadku;
b) mediacje gospodarcze np. sprawy o zapłatę;
c) mediacje rodzinne np. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej, sprawy dotyczące kontaktów z dzieckiem, alimenty;
d) mediacje karne;
e) mediacje pracownicze np. sprawy o zapłatę wynagrodzenia, nadgodzin czy innych świadczeń, spory związane z rozwiązaniem umowy o pracę, sprawy dotyczące mobbingu i dyskryminacji;
f) mediacje administracyjne.
Zalety mediacji
Mediacja z uwagi na swój nieformalny charakter ma niewątpliwie szereg zalet. Do podstawowych możemy zaliczyć:
- niskie koszty – koszty mediacji są niższe od kosztów postępowania sądowego;
- poufność – mediator oraz strony zobowiązane są do zachowania w tajemnicy faktów o których dowiedzieli się podczas mediacji;
- szybkość – mediacja jest postępowaniem zdecydowanie krótszym od tradycyjnego procesu sądowego, który najczęściej trwa miesiącami;
- przejrzystość – strony mediacji same ustalają sposób rozwiązania sporu i aktywnie biorą udział w całym postępowaniu, nic nie odbywa się bez ich wiedzy czy zgody;
- utrzymanie więzi rodzinnych/gospodarczych – polubowne rozstrzygnięcie konfliktu może pomóc utrzymać relacje rodzinne czy też biznesowe;
- efektywność – mediacja jako niesformalizowane postępowanie, może się zakończyć wypracowaniem nieszablonowego rozwiązania, które będzie dostosowane do indywidualnych potrzeb stron, wybrane rozwiązanie nie jest nikomu „odgórnie” narzucane.
Koszty mediacji
Koszty mediacji kształtują odmiennie w wypadku mediacji umownych oraz sądowych.
- mediacje umowne
Koszty mediacji prowadzonej na podstawie umowy stron (bez względu na rodzaj prowadzonej sprawy) strony pokrywają we własnym zakresie na podstawie umowy zawartej z mediatorem. Wynagrodzenie mediatora jest zwykle ustalane przed rozpoczęciem mediacji. Mediatorzy czy też ośrodki mediacji mają zazwyczaj swoje cenniki (dostępne m.in. na stronach internetowych) i na ich podstawie można zorientować się jaki byłby koszt mediacji.
2. mediacje sądowe
Inaczej sytuacja wygląda w przypadku mediacji sądowych. Tutaj koszty mediacji określają odpowiednie akty prawne – odrębnie dla mediacji cywilnych, karnych i mediacji w sprawach nieletnich.
a) mediacje cywilne:
Na całkowity koszt mediacji cywilnych ze skierowania sądu składa się wynagrodzenie mediatora oraz zwrot poniesionych przez niego wydatków*. Wynagrodzenie mediatora kształtuje się następująco:
• sprawach o prawa majątkowe wynagrodzenie wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 150,00 zł i nie więcej niż 2.000,00 zł za całość postępowania mediacyjnego;
• w sprawach o prawa majątkowe (gdy nie można określić wartości przedmiotu sporu) oraz w sprawach o prawa niemajątkowe, wynagrodzenie mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego wynosi za pierwsze posiedzenie 150,00 zł, za każde kolejne – 100,00 zł, łącznie nie więcej niż 450,00 zł.
Odnośnie wydatków, związanych z prowadzoną mediacją to zwrotowi podlegają udokumentowane i niezbędne wydatki mediatora poniesione w związku z przeprowadzeniem mediacji. Zaliczyć do nich można:
- koszty przejazdów – w wysokości i na warunkach określonych w przepisach dotyczących wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej;
- koszty wynajmu pomieszczenia niezbędnego do przeprowadzenia posiedzenia mediacyjnego, w wysokości nie więcej niż 70,00 złotych za jedno posiedzenie;
- koszty przesłanej korespondencji, w wysokości nie więcej niż 30,00 złotych;
Mediator, który jest podatnikiem podatku VAT do podanych wyżej kwot dolicza podatek VAT.
Natomiast w sytuacji kiedy strony nie przystąpią do mediacji – mediatorowi przysługuje zwrot poniesionych wydatków w wysokości nie więcej niż 70,00 złotych.
Należy również zaznaczyć, że ewentualny wynik mediacji nie ma żadnego wpływu na wynagrodzenie przysługujące mediatorowi – jest ono niezależne od tego czy strony zawrą ugodę czy też nie. Zazwyczaj jest tak, że koszty mediacji ponoszą strony procesu po połowie. Mogą ewentualnie wspólnie ustalić inny sposób podziału tego wynagrodzenia. Należności za mediację mediator pobiera bezpośrednio od stron i wystawia w tym celu fakturę, rachunek lub paragon. Termin płatności wynagrodzenia mediator ustala ze stronami.
W sytuacji kiedy strona (bądź obie strony) postępowania jest zwolniona od ponoszenia kosztów procesu w całości bądź w części dotyczącej postępowania mediacyjnego – to wtedy za taką stronę koszty mediacji ponosi Skarb Państwa.
b) mediacje karne oraz w sprawach nieletnich
Koszty mediacji w sprawach karnych** oraz w sprawach nieletnich*** sprawcą czynu karalnego pokrywa w całości Skarb Państwa.
Gdzie szukać mediatora?
Niestety obecnie w Polsce nie istnieje żadna strona internetowa/portal itp., gdzie można znaleźć listę wszystkich mediatorów czy też ośrodków prowadzących mediację. Jednak każdy Sąd Okręgowy prowadzi listę stałych mediatorów działających w jego okręgu. Taka lista jest dostępna na stronie internetowej sądu. Oprócz listy stałych mediatorów można tam również znaleźć wykaz ośrodków mediacyjnych działających na danym terenie.
Poniżej przykładowy link do listy mediatorów Sądu Okręgowego w Warszawie:
https://bip.warszawa.so.gov.pl/artykuly/1445/strefa-szukajacych-mediatora
Więcej informacji o samej mediacji można znaleźć pod poniższym adresem:
https://www.mediacja.gov.pl/
Podstawa prawna:
* rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 czerwca 2016r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym (Dz. U. z 2016r. poz. 921);
** rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18. 06. 2003 r. w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym (Dz. U. z 2013r., poz. 663)
*** rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2016 r. w sprawie wysokości i szczegółowych zasad ustalania kosztów postępowania w sprawach nieletnich
