Dom rodzinny zazwyczaj jest postrzegany jako bezpieczne miejsce, pełne szacunku i opieki. Jednak dla wielu osób dom, który powinien być schronieniem jest miejscem cierpienia, strachu i życia w ciągłym poczuciu zagrożenia. Przemoc w rodzinie niestety dotyka wiele osób i może przybierać różne formy: fizyczną, psychiczną, seksualną czy też ekonomiczną. Obecnie panująca w kraju sytuacja epidemiologiczna bez wątpienia pogorszyła sytuację ofiar przemocy domowej. Wynika to z tego, że ofiary zostały uwięzione ze swoimi oprawcami. Izolacja sprzyja sytuacjom stresowym, które bardzo łatwo prowadzą do konfliktów. Takie sytuacje pobudzają też agresję u osób, które wcześniej wykazywały już skłonności do stosowania przemocy.
Czym jest w ogóle przemoc domowa? W polskim prawie* możemy obecnie naleźć taką definicję – jest to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste w szczególności narażające osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.
Ofiarami przemocy domowej są najczęściej osoby najsłabsze i te które nie potrafią się samodzielnie bronić, czyli: kobiety, dzieci, osoby starsze czy też osoby z niepełnosprawnością. Przykładowo w 2017 r. policja odnotowała 165 tysięcy przypadków przemocy w rodzinie, w których krzywdy doznało blisko 93 tysięcy osób. 73% tych ofiar stanowiły kobiety, ponad 14% – dzieci, a 12% – mężczyźni (dane pochodzą ze strony RPO https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-do-premiera-propozycje-zmian-przemoc-w-rodzinie). Podane liczby dotyczą jedynie tych odnotowanych przypadków, a z uwagi na charakter zjawiska przemocy wiadomo, że nie wszystkie przypadki są zgłaszane organom ścigania. Dlatego skala tego problemu jest znacznie większa niż pokazują to statystyki. Dlaczego tak się dzieje? Przede wszystkim wynika to z faktu, iż ofiary przemocy często boją się czy nawet wstydzą prosić o pomoc. Często takie osoby nie mają też wsparcia w osobach najbliższych i trudno jest im podjąć konkretne działania, które pomogłyby zakończyć toksyczne relacje. Zdarza się też, że takie osoby po prostu nie mają gdzie odjeść i sytuacja życiowa zmusza ich do pozostania w mieszkaniu ze sprawcą przemocy. Ile osób – tyle historii i każda z nich jest naznaczona cierpieniem.
Obecnie obowiązujące przepisy* pozwalały już na przymusową „wyprowadzkę” sprawców przemocy domowej. Jednak w praktyce na taki sądowy nakaz opuszczenia mieszkania czekało się kilka miesięcy. Oczywiście w tym czasie sprawca przemocy dalej przebywał w mieszkaniu ze swoją ofiarą – zatem takie rozwiązanie prawne nie stanowiło doraźnej pomocy. Według danych Rzecznik Praw Obywatelskich co roku orzeczenie opuszczenia mieszkania zapadło w stosunku do ponad tysiąca sprawców przemocy. Jest to oczywiście rozwiązanie radykalne ale jednocześnie konieczne kiedy dochodzi do krytycznych sytuacji.
Konieczne zatem było wprowadzenie takich instrumentów prawnych, które niosłyby natychmiastową pomoc ofiarom przemocy. Takie rozwiązanie stanowić ma uchwalona dnia 30 kwietnia 2020 r. ustawa o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, czyli tzw. „ustawa antyprzemocowa”**. Jej głównym założeniem jest właśnie szybka pomoc ofiarom przemocy domowej i natychmiastowe odseparowanie sprawcy tej przemocy.
Na czym ta pomoc miałaby polegać i jakie regulacje wprowadza ta ustawa?
Przede wszystkim nadano nowe uprawnienia Policji oraz Żandarmerii Wojskowej w sytuacjach kiedy będziemy mieć do czynienia z przemocą domową. Policjant (albo Żołnierz Żandarmerii Wojskowej) będzie miał prawo wydać wobec osoby stosującej przemoc, która stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby dotkniętej tą przemocą:
- nakaz natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub,
- zakaz zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia.
Policjant będzie mógł wydać taki nakaz i zakaz jednocześnie i będą one natychmiast wykonalne. W nakazie lub zakazie będzie wskazywany obszar lub odległość od wspólnie zajmowanego mieszkania, którą osoba stosująca przemoc w rodzinie jest obowiązana zachować. Należy tez pamiętać, że sprawcą przemocy może być osoba każdej płci – nie zawsze są to mężczyźni.
Policjant będzie wydawał taki nakaz lub zakaz w nastepujących sytuacjach:
podczas interwencji podjętej we wspólnie zajmowanym mieszkaniu lub jego bezpośrednim otoczeniu albo
w związku z uzyskaniem informacji o stosowaniu przemocy w rodzinie (w szczególności na skutek zgłoszenia osoby dotkniętej przemocą, kuratora sądowego lub pracownika jednostki organizacyjnej pomocy społecznej).
Oczywiście samo wydanie nakazu bądź zakazu poprzedzone będzie przesłuchaniem osoby zgłaszającej przemoc lub innych świadków (np. w szczególności wszystkich dotkniętych tą przemocą pełnoletnich osób wspólnie zajmujących mieszkanie). Należy w tym miejscu przypomnieć, że każda przesłuchiwana osoba podlega odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.
Nakaz lub zakaz będzie mógł być wydany również pod nieobecności osoby stosującej przemoc w rodzinie. Wydany nakaz lub zakaz będzie doręczany zarówno osobie stosującej przemoc w rodzinie jak i osobie dotkniętej tą przemocą. Zatem obie strony będą informowane o wdrożeniu tej procedury.
Opuszczenie wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia przez osobę stosującą przemoc w rodzinie, będzie rejestrowane za pomocą odpowiedniego protokołu, który podpiszą pełnoletnie osoby uczestniczące w tej czynności.
Sprawa przemocy będzie miał prawo zabrać ze sobą przedmioty osobistego użytku i służące do świadczenia pracy lub będące jej własnością zwierzęta domowe np. swojego kota czy psa. Jeżeli osoby wspólnie zajmujące mieszkanie sprzeciwią się zabraniu poszczególnych przedmiotów czy zwierząt – wtedy pozostaną one w mieszkaniu. Opuszczając mieszkanie sprawca przemocy będzie musiał pozostawić klucze do mieszkania jak i do pomieszczeń z jego bezpośredniego otoczenia.
W okresie obowiązywania nakazu lub zakazu Policja będzie miała obowiązek przynajmniej trzykrotnie sprawdzić, czy nakaz lub zakaz nie są naruszane, a pierwsze sprawdzenie odbywać się następnego dnia po wydaniu nakazu lub zakazu.
W takiem razie teraz warto omówić co się dzieje po wydaniu takiego nakazu bądź zakazu.
Najistotniejsza rzecz to termin obowiązywania takiego nakazu lub zakazu – oba te środki tracą moc już po upływie czternastu dni od dnia ich wydania. Takie okres wynika przede wszystkim z tego, ze nakaz bądź zakaz ma być środkiem stosowanym doraźnie, a nie ostatecznym rozstrzygnięciem sytuacji. Zatem aby przedłużyć okres obowiązywania takiego nakazu osoba dotknięta przemocą będzie musiała wszcząć procedurę sądową w sprawie nakazania sprawcy przemocy opuszczenie mieszkania. Jak już wyżej wspomniano postępowanie sądowe w takiej sprawie może potrwać nawet kilka miesięcy dlatego osoba dotknięta przemocą będzie żądać jednocześnie udzielenia jej zabezpieczenia. Zabezpieczenie polegać będzie na przedłużeniu obowiązywania wydanego nakazu bądź zakazu. Zatem w czasie obowiązywania nakazu lub zakazu ofiara przemocy będzie miała po prostu czas na podjęcie odpowiednich kroków prawnych. W innym wypadku sprawca przemocy po upływie 14 dni ma prawo wrócić do mieszkania.
Oczywiście osoba względem której wydano nakaz lub zakaz nie będzie pozbawiona możliwości obrony swoich praw. Taka osoba będzie miała możliwość złożenia zażalenie do właściwego miejscowo sądu rejonowego. Sąd w terminie 3 dni od otrzymania zażalenia będzie miał czas na jego rozpatrzenie. W wypadku kiedy Sąd uzna, że nakaz lub zakaz został wydany bezzasadnie lub nielegalnie – wtedy Sąd go uchyli. W takiej sytuacji o uchyleniu niezwłocznie zawiadamia osobę dotkniętą przemocą. Zatem jeżeli Sąd przychyli się do takiego zażalenia i uchyli nakaz lub zakaz osoba nim objęta będzie mogła wrócić do zajmowanego lokalu.
Kiedy przepisy tzw. „ustawy antyprzemocowej” wchodzą w życie?
Ustawa ta wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, które nastąpiło dnia 29 maja 2020 r. Zatem opisane wyżej regulacje wejdą w życie dopiero z końcem listopada 2020 r.
Dodatkowo poniżej przedstawiam pomocne numery telefonu dla osób dotkniętych przemocą:
1. Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie “NIEBIESKA LINIA” – numer telefonu: 800 12 00 02 (czynny całą dobę);
http://www.niebieskalinia.org/ogolnopolskie-pogotowie-dla-ofiar-przemocy
2. Centrum Praw Kobiet – numer telefonu interwencyjnego 600 070 717 (czynny całą dobę); Pomoc prawna i psychologiczna numer telefonu (22) 621 35 37 (czynny 10:00-16:00);
3. Fundacja Feminoteka – numer telefonu 888 88 33 88 (czynny pon-pt 8:00 – 20:00);
4. Niebieska Linia IPZ – numer telefonu 22 668 70 00 (czynny codziennie 12:00 -18:00);
5. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę – numer telefonu zaufania dla Dzieci i Młodzieży 116 111 (czynny całą dobę);
Podstawa prawna:
* ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 218,
** ustawa z dnia 30 kwietnia 2020 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw Dz.U. z 2020 r. poz. 956.