Temat pieniędzy jest delikatny i drażliwy, dlatego ludzie zasadniczo nie lubią o nich rozmawiać. Jednak małżonkowie muszą mieć pełną wiedzę co do tego jak kształtuje się ich ustrój majątkowy oraz sytuacja ekonomiczna. Pieniądze i ich wydatkowanie często bywają powodem kłótni w małżeństwie, a w wypadku podziału majątku wspólnego po rozwodzie, są zazwyczaj główną osią sporu. Dużo komplikacji powstaje właśnie z niewiedzy małżonków, co do zasad, jakie obowiązują zarówno w ramach małżeńskiej wspólności majątkowej jak i w wypadku jej rozdzielności. Dlatego tak ważne jest aby małżonkowie mieli świadomość co właściwie wchodzi w skład majątku wspólnego, a co nie. Dodatkowo małżonkowie mają możliwość, w czasie trwania małżeństwa, regulowania ustroju majątkowego w zależności od swoich indywidualnych potrzeb.
Czym jest małżeńska wspólność majątkowa?
Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego małżonkowie z mocy prawa zmieniają swój status majątkowy i powstaje między nimi ustrój wspólności ustawowej małżeńskiej. Jest to w dalszym ciągu najpopularniejsze rozwiązanie jakie wybierają małżonkowie w chwili zawarcia związku małżeńskiego. Oznacza to mniej więcej tyle, że od tej pory majątek gromadzony jest wspólny (poza niżej wskazanymi wyjątkami) – czyli jak to się potocznie mawia: co moje, to i Twoje.
Do majątku wspólnego należą następujące składniki:
- pobierane wynagrodzenie za pracę,
- dochody z innej działalności każdego z małżonków,
- dochody z majątku wspólnego i osobistego każdego z małżonków,
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie (o których mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).
Do majątku wspólnego nie zalicza się natomiast następujących składników:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Warto aby małżonkowie znali dwa powyższe katalogi i zdawali sobie sprawę z tego, co należy do majątku osobistego, a co do ich majątku wspólnego. Szczególnie dotyczy to takich aspektów jak wynagrodzenie, darowizny czy majątek nabyty w drodze dziedziczenia.
Czy w takim razie można w inny sposób uregulować sytuację majątkową małżonków? Oczywiście, że tak. Może to mieć miejsce zarówno przed zawarciem małżeństwa albo już w czasie jego trwania. Ustrój majątkowy można bowiem dowolnie modyfikować w zależności od sytuacji małżonków oraz ich indywidualnych potrzeb.
Intercyza przed ślubem
Przed zawarciem ślubu można w drodze aktu notarialnego ustalić, iż z chwilą zawarcia związku małżeńskiego pomiędzy stronami powstanie ustrój rozdzielności majątkowej. Taką umowę, potocznie zwaną właśnie intercyzą, można zawrzeć u każdego notariusza. Ważne jednak by uczynić to przed zawarciem związku małżeńskiego. Konieczna jest również zgoda obu przyszłych małżonków. Skutkiem zawarcia takiej umowy jest brak powstania majątku wspólnego małżonków po ślubie. Zatem to co małżonkowie nabędą w czasie trwania małżeństwa pozostanie tylko własnością każdego z nich.
Oczywiście małżonkowie mogą w przyszłości zmienić swoją decyzję i odpowiednio zmodyfikować taką umowę. Umowa intercyzy nie jest zawierana dożywotnio, więc nie musi obowiązywać przez cały okres trwania małżeństwa. Można ją zmienić albo rozwiązać. Jeśli małżonkowie zdecydują się rozwiązać intercyzę, wrócą wtedy do ustroju ustawowego, czyli wspólności majątkowej.
Należy jednak że intercyza małżeńska nie ma wpływu na dziedziczenie ustawowe, ponieważ jej celem jest wyłącznie ukształtowanie relacji majątkowych małżonków za ich życia. W związku z tym, żadne zapisy intercyzy nie wpłyną na odziedziczenie przez współmałżonka majątku po zmarłym mężu lub żonie, z uwzględnieniem praw dzieci do spadku. Nawet w sytuacji, kiedy podstawą dziedziczenia jest testament, intercyza nie ma wpływu na uprawnienia współmałżonka, a jeśli został pominięty w testamencie to ma prawo dochodzić zachowku.
Rozdzielność majątkowa po ślubie
Natomiast po zawarciu małżeństwa są dwie drogi prawne do ustanowienia rozdzielności małżeńskiej: umowa zawarta przed notariuszem albo postępowanie sądowe.
1. Umowa przed notariuszem
W sytuacji kiedy małżonkowie są zgodni zmienić swój ustrój majątkowy już podczas trwania małżeństwie, mogą zawrzeć taką umowę przed notariuszem. Notariuszowi potrzebne będą do sporządzenia aktu notarialnego dane obojga małżonków, ważne dokumenty tożsamości ze zdjęciem oraz odpis skrócony aktu małżeńskiego potwierdzający, że małżeństwo trwa. W treści aktu notarialnego notariusz dokładnie określi dane małżonków, datę powstania rozdzielności majątkowej. Co istotne nie jest możliwe ustanowienie prze notariuszem rozdzielności majątkowej z datą wsteczną.
2. Postępowanie sądowe
Natomiast w sytuacji kiedy małżonkowie nie są zgodni co do podjęcia takiej decyzji albo chcieliby ustanowienia rozdzielności z datą wsteczną pozostaje tylko droga sądowa. Orzeczenie w tej sprawie wydaje sąd na wniosek jednego z małżonków. Warto zauważyć, że rozdzielność majątkowa może powstać między małżonkami nie tylko na wniosek któregokolwiek z nich. Ta droga do ustanowienia rozdzielności majątkowej przysługuje również wierzycielowi jednego z małżonków.
W wypadku postępowania sądowego istnieje możliwość ustanowienia rozdzielności z datą wsteczną tj. datą poprzedzającą złożenie wniosku do Sądu. Rozdzielność taką można ustanowić nawet kilka lat wstecz.
Przykładowe przyczyny ustanowienia rozdzielności majątkowej między stronami:
- wspólna decyzja małżonków albo przyszłych małżonków,
- niegospodarność lub trwonienie majątku przez małżonka (np. z powodu uzależnienia od alkoholu, hazardu itp.),
- dokonywanie szczególnie ryzykownych operacji finansowych,
- separacja faktyczna małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym i zatajanie przez drugą stronę faktycznej sytuacji majątkowej danego małżonka,
- zaciąganie długów przez małżonka lub dopuszczanie się przestępstw, które doprowadzają do narażenia majątku wspólnego na egzekucję.
- trwałe zerwanie wszelkich stosunków majątkowych oraz brak możliwości podejmowania wspólnych decyzji gospodarczych.
Konsekwencje ustanowienia rozdzielności majątkowej
- Najważniejszym skutkiem rozdzielności majątkowej jest fakt, że wraz z jej zaistnieniem przestaje istnieć wspólność majątkowa oraz majątek wspólny. W przedmiotach, które objęto współwłasnością, małżonkowie będą mieć od momentu powstania rozdzielności po 50% udziału, który wchodzi do majątku osobistego.
- Możliwość dokonania podziału majątku wspólnego.
- Ustanowienie rozdzielności majątkowej nie jest przeszkodą do ubiegania się o rentę po zmarłym współmałżonku.
- Ustanowienie rozdzielności nie ma wpływu na dziedziczenie ustawowe, zatem małżonkowie po sobie dziedziczą.
