Jak zazwyczaj bywa w sytuacji rozpadu związku, kontakty dziecka z rodzicem z którym ono nie zamieszkuje, są w jakiś określony sposób regulowane. Może być to ugoda zawarta między stronami albo orzeczenie sądu. należy pamiętać o tym, że kontakty rodzica z dzieckiem są nie tylko jego prawem ale też i obowiązkiem. Czy zatem rodzic może zapłacić karę za spóźnienie albo nieobecność na ustalonym spotkaniu z dzieckiem? Tak. Takie stanowisko ostatnio potwierdził po raz kolejny Sąd Najwyższy.
Nałożenie takiej sankcji finansowej ma zdyscyplinować rodzica do prawidłowej realizacji kontaktów z dzieckiem. Oczywistym jest bowiem jakim zawodem jest dla dziecka sytuacja kiedy rodzic nie stawia się na umówione spotkanie. Ponadto takie sytuacje dezorganizują również życie drugiego rodzica, który musi dziecko do spotkania przygotować. Skoro zatem kontakty zostały ustalone w określony sposób to rodzice powinni dołożyć wszelkich starań aby były one prawidłowo i systematycznie wykonywane. Bez wątpienia prawidłowa realizacja kontaktów zapewnia też poczucie bezpieczeństwa samemu dziecku i podtrzymuje jego więź emocjonalną z rodzicem, z którym na co dzień nie przebywa.
Kontakty należy rozumieć jako osobistą styczność z dzieckiem, polegającą przede wszystkim na wspólnym spędzaniu czasu rodzica z dzieckiem zarówno w miejscu pobytu dziecka, jak i poza tym miejscem. Widywanie się z dzieckiem i wspólne z nim przebywanie stanowi najważniejszy przejaw kontaktów z dzieckiem, którego charakterystyczną i nieodłączną cechą jest istnienie bezpośredniej, fizycznej styczności z dzieckiem oraz możliwość nawiązania z nim kontaktu emocjonalnego. Kontakty z dzieckiem oznaczają także utrzymywanie z dzieckiem komunikacji w każdej formie, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicznej ułatwiających porozumiewanie się na odległość np. Messenger, WhatsApp, Facetime itd.
Doniosłość zapewnienia efektywnej realizacji kontaktów potwierdza też orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który traktuje utrudnianie lub uniemożliwianie ich jako naruszenie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Prawo do kontaktów pomiędzy osobami bliskimi, w szczególności gdy jedna z nich jest dzieckiem, jest postrzegane jako element prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Prawo do utrzymywania regularnych, osobistych związków i bezpośredniego kontaktu z obojgiem rodziców, o ile (wyjątkowo) nie jest to sprzeczne z interesami dziecka, jest również zagwarantowane w Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka.
Postępowanie przymuszające przed sądem rodzinnym
Skoro utrzymanie kontaktów z dzieckiem jest nie tylko prawem, ale i obowiązkiem rodziców, to w razie nieusprawiedliwionego niewykonywania takiego obowiązku zgodnie z orzeczeniem sądu lub zawartą między rodzicami ugodą (przed sądem lub mediatorem) sąd może zagrozić i nałożyć na uprawnionego rodzica obowiązek zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz osoby, pod której opieką dziecko pozostaje.
Powyższa „kara finansowa” wchodzi w rachubę zarówno w razie niewykonywania, jak i niewłaściwego wykonywania obowiązków przez rodzica uprawnionego do kontaktów z dzieckiem.
Sankcja taka może zostać zastosowana kiedy obowiązki w przedmiocie kontaktów z dzieckiem wynikają z:
1) orzeczenia;
2) ugody zawartej przed sądem lub
3) ugody zawartej przed mediatorem.
Przepisy prawa nie wprowadzają tutaj żadnych limitów kwotowych czy też przedziału kwotowego, w jakim sąd może nakazać zapłatę określonej sumy pieniężnej. Jej wysokość powinna stanowić istotną dolegliwość dla rodzica, tak aby gwarantowała skuteczność prawidłowego wykonywania kontaktów w przyszłości.
Postępowanie przymuszające składa się zasadniczo z dwóch etapów.
Etap 1
Jeżeli osoba uprawniona do kontaktu z dzieckiem albo osoba, której tego kontaktu zakazano, narusza obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy zagrozi tej osobie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje.
Pierwszym etapem jest zatem wydanie przez sąd postanowienia o zagrożeniu zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej w wypadku dalszego niewykonywania lub nieprawidłowego wykonywania kontaktów. Postanowienie takie powinno określać obowiązek, którego naruszenie jest zagrożone nakazaniem zapłaty, a sąd opiekuńczy w jednym postanowieniu może wskazać kilka obowiązków zagrożonych zapłatą.
Etap II
Jeżeli osoba, której sąd opiekuńczy już wcześniej zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, w dalszym ciągu nie wypełnia swego obowiązku prawidłowo (albo wcale), to sąd nakazuje jej zapłatę należnej sumy pieniężnej, ustalając jej wysokość stosownie do liczby naruszeń. Tym samym dopiero po zagrożeniu nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej i dalszym niewykonywaniu obowiązków sąd może nakazać zapłatę. Nakazanie zapłaty określonej sumy pieniężnej możliwe jest za każde naruszeniu obowiązków w przedmiocie kontaktów z dzieckiem. Jednocześnie przed wydaniem takiego postanowienia sąd powinien wysłuchać obojga rodziców żeby zweryfikować dlaczego dochodzi do dalszych naruszeń. Przy czym osoba uprawniona może wnosić o nakazanie zapłaty tylko za niektóre naruszenia, nie musi wnosić o nakazanie zapłaty za wszystkie.
Istotne jest również to, że nałożona w tym trybie sankcja finansowa może być egzekwowana w szybkim tempie, ponieważ już samo prawomocne postanowienie sądu, w którym nakazano zapłatę należnej sumy pieniężnej, jest już tytułem wykonawczym. Uprawniony do egzekwowania tej kwoty nie musi wszczynać postępowania o nadanie klauzuli wykonalności takiemu postanowieniu, co stanowi wyjątek od zasady.
Właściwość sądu
Sądem wyłącznie właściwym w takich postępowaniach jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania lub pobytu dziecka. Sąd opiekuńczy nie może wydać postanowienia o zagrożeniu nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy z urzędu, zawsze postępowanie toczy się na wniosek rodzica.
