Wejściu w związek małżeński towarzyszą optymistyczne emocji i wspólne plany na przyszłość. Małżonkowie razem budują przyszłość, która zdarza się, że jest daleka od pierwotnych wyobrażeń. Z czasem w związku mogą pojawiać się problemy, których małżonkowie nie są w stanie pokonać. Rozwód natomiast bywa kojarzony z życiową porażką. Konieczność stawienia się w sądzie na rozprawie budzi niepokój albo uczucie bezsilności. Bywa też, że w człowieku narasta złość, która miesza się z chęcią udowodnienia swoich racji i postawienia za wszelką cenę na swoim. Sprawy rodzinne zawsze obarczone są silnym ładunkiem emocjonalnym, a w postępowaniu sądowym często nie ma miejsca i przestrzeni dla tych emocji. Taką przestrzeń na rozmowę daje właśnie mediacja.
Przeprowadzenie rozwodu z wykorzystaniem mediacji daje skłóconym stronom możliwość wyciszenia nagromadzonych emocji i skupienia się na materialnych aspektach rozwodu bez zagłębiania się w jego emocjonalny charakter. Można uznać to za twarde podejście do problemów ale miękkie do człowieka. Wtedy jest szansa na wspólne znalezienie optymalnego dla nich rozwiązania. Małżonkowie podejmując rozmowę dają sobie szansę na rozstanie w pokojowej i kulturalnej atmosferze, a nawet na uratowanie zagrożonej rozpadem rodziny. To akurat zależy od indywidualnych okoliczności każdej sprawy.
W polskim systemie prawnym podstawowym zadaniem sądów rodzinnych jest ochrona dziecka i rodziny, co jest wynikiem przestrzegania jednej z podstawowych przesłanek całego prawa rodzinnego w postaci „dobra dziecka”. Ochrona rodziny, jak również prawo każdego obywatela do sprawnego i sprawiedliwego sądu należą do podstawowych zasad konstytucyjnych.
Ze względu na specyfikę i charakter spraw rodzinnych orzeczenia i decyzje, jakie zapadają w tych sprawach, budzą bardzo często niepokój i są negatywnie odbierane z punktu widzenia strony przegrywającej proces. Taki stan rzeczy nie tylko powoduje wzrost braku zaufania do wymiaru sprawiedliwości, ale przede wszystkim stanowi podłoże dla rozwoju i pogłębiania już istniejących konfliktów rodzinnych. Konsekwencją takiej sytuacji może być fakt, że już w momencie wydania przez sąd orzeczenia pojawia się potrzeba jego zmiany w niedalekiej przyszłości na gruncie długotrwałego, a zarazem pogłębiającego konflikt między stronami postępowania sądowego.
W chwili obecnej przeprowadzenie mediacji w sprawach o rozwód lub separację nie jest procesem obowiązkowym, w związku z czym sąd nie jest zobligowany do skierowania stron do mediacji. Tak samo nie jest obowiązkowe prowadzenie mediacji przed złożeniem pozwu w sprawie o rozwód.
Należy w tym miejscu przypomnieć, że w sprawach o rozwód sąd rozstrzyga następujące kwestie:
- winę za rozpad małżeństwa (na zgodny wniosek stron sąd może odstąpić od orzekania o winie),
- sposób korzystania ze wspólnego mieszkania (jeśli strony dalej wspólnie zamieszkują)
Natomiast w sytuacji posiadania małoletnich dzieci sąd dodatkowo rozstrzyga o:
3. władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków,
4. miejscu zamieszkania dziecka po rozwodzie,
5. kontaktach rodziców z dzieckiem (chyba, że małżonkowie złożą zgodny wniosek aby sąd nie orzekał o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem),
6. o alimentach na rzecz dziecka.
Co do zasady, każda z tych kwestii, o której rozstrzyga sąd w procesie o rozwód może zostać uregulowana w treści pisemnego porozumienia rozwodowego przed mediatorem, a następnie wraz z pozwem o rozwód złożonym przez któregokolwiek z małżonka przedłożona w sądzie do zatwierdzenia. Pamiętać należy, że etap sądowy jest konieczny do rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Małżonkowie nie mogą rozwiązać małżeństwa przez rozwód podczas mediacji.
Kiedy można skorzystać z mediacji w sprawie rozwodowej?
W sprawie o rozwód, małżonkowie mogą skorzystać z mediacji jeszcze przed skierowaniem sprawy do sądu, bądź też już w toku postępowania rozwodowego.
W wypadku skorzystania z mediacji jeszcze przed skierowaniem pozwu o rozwód do sądu będziemy mieli do czynienia tzw. mediacją pozasądową/prywatną. Przy czym mediacja pozasądowa ma taki sam walor prawny jak mediacja sądowa, czyli taka która jest prowadzona na podstawie postanowienia sądu kierującego strony do mediacji.
W wypadku wypracowania porozumienia na tym etapie można je przedłożyć wraz z pozwem do Sądu. Takie zgodne porozumienie może wpłynąć na przyspieszenie procedury jak i na jej przebieg w dużo spokojniejszej atmosferze, niż gdyby kwestie sporne miały być ustalane dopiero na sali sądowej.
Małżonkowie mogą skorzystać z mediacji również już po skierowaniu pozwu o rozwód do sądu, czyli w trakcie postępowania sądowego. Wówczas jest to mediacja tzw. sądowa. Gdy sprawa o rozwód jest już w sądzie w toku, do mediacji małżonkowie mogą zostać skierowani na podstawie prawomocnego postanowienia sądu, oczywiście za zgodą obojga małżonków na mediację. Nadto małżonkowie w trakcie procesu o rozwód mogą też sami z własnej inicjatywy zasygnalizować sądowi zamiar skorzystania z mediacji, wnosząc o skierowanie ich do mediacji przez sąd.
Należy również pamiętać, że mediacja podczas sprawy sądowej o rozwód nadal jest dobrowolna. Oznacza to, że nawet jeśli sąd postanowi o skierowaniu do mediacji, każde z małżonków może na nią nie wyrazić zgody. Mediacji nie prowadzi się bowiem, jeżeli strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia kierującego strony do mediacji nie wyraziła zgody na mediację.
Kto wybiera mediatora?
Mediatora wspólnie wybierają strony albo wyznacza go sąd, biorąc pod uwagę w pierwszej kolejności osoby z listy stałych mediatorów.
Czy ugoda zastępuje wyrok rozwodowy?
Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód jest możliwe wyłącznie na mocy wyroku sądowego. Nie można się rozwieść, podpisując z małżonkiem ugodę u mediatora.
Natomiast dokument ugody podpisany przez małżonków przed stałym mediatorem stanowi dla sądu swoiste „wytyczne”. Dopiero kiedy sąd uzna, że taka ugoda jest zgodna z prawem, z zasadami współżycia społecznego, z dobrem wspólnego małoletniego dziecka małżonków i nie prowadzi do obejścia prawa, wówczas weźmie pod uwagę ugodowe ustalenia przy wydawaniu wyroku. Sądy co do zasady liczą się z uzgodnieniami małżonków, nie chcąc ich konfliktować, gdy Ci doszli w końcu do porozumienia.
Koszty mediacji w sprawie rozwodowej
Co do zasady mediacja jest odpłatna. Inaczej jednak kształtują się koszty mediacji w postępowaniu przedsądowym, a inaczej w czasie mediacji prowadzonej w toku procesu sądowego.
A) mediacja pozasądowa
Tutaj warunki wynagrodzenia określane są indywidualnie z mediatorem na mocy umowy z nim zawartej.
B) mediacja sądowa
Jeśli mediacja jest prowadzona w toku trwającej sprawy o rozwód to koszt pierwszego posiedzenia mediacyjnego wynosi 150,00 zł, a każdego następnego – 100,00 zł. Wynagrodzenie za całość mediacji nie może przekroczyć w tego typu sprawie 450,00 zł. Dlatego w sprawach rozwodowych mają miejsce zazwyczaj 2-3 posiedzenia. Dodatkowo mediator ma prawo do zwrotu wydatków (np. koszty korespondencji do 30 zł, koszty dojazdu, koszty wynajmu pomieszczenia niezbędnego do przeprowadzenia mediacji do 70 zł za każde posiedzenie).
W sytuacji kiedy mediator jest płatnikiem podatku VAT, to ma prawo doliczenia tego podatku do wynagrodzenia.
Wszystkie te koszty pobierać będzie od stron mediator – to z nim następuje bezpośrednie rozliczenie. Każdy z małżonków płaci połowę kosztów, chyba że inaczej to między sobą ustalą.
