Na zakres alimentów należnych dziecku składają się dwie przesłanki. Z jednej strony jest to zakres jego usprawiedliwionych potrzeb dziecka a z drugiej możliwości zarobkowe i majątkowe rodzica, który jest zobowiązany do płacenia alimentów.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego jest zgodne co do tego, że możliwości zarobkowe osoby zobowiązanej do dostarczania środków utrzymania (alimentów) nie wynikają z faktyczne osiąganych zarobków i dochodów, ale stanowią środki pieniężne, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności, stosownie do swych sił umysłowych i fizycznych. Zatem możliwości zarobkowe i majątkowe natomiast analizować należy przez pryzmat wieku, stanu zdrowia, wykształcenia i doświadczenia zarówno życiowego, jak i zawodowego.
Jak wskazał Sąd Najwyższy „rozpoznając sprawę o alimenty sąd powinien wykazać szczególną aktywność w gromadzeniu i przeprowadzaniu dowodów w celu prawidłowego ustalenia rzeczywistych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego”. Co to oznacza w ogóle w praktyce? Czy wystarczające będzie ustalenie możliwości zarobkowych rodzica w oparciu jedynie o przedstawione przez niego zaświadczenie o dochodach? Nie zawsze. Może się bowiem okazać, że rodzic pozwany o alimenty mimo wysokich kwalifikacji zarabia jedynie minimalne wynagrodzenie. W takiej sytuacji Sąd może się oprzeć możliwościach zarobkowych pozwanego, a nie tylko na jego aktualnych zarobkach. Zakres obowiązku alimentacyjnego może i powinien być większy od wynikającego z faktycznych zarobków i dochodów zobowiązanego, jeśli przy pełnym i właściwym wykorzystaniu jego sił i umiejętności zarobki i dochody byłyby większe, a istniejące warunki społeczno-gospodarcze i ważne przyczyny takiemu wykorzystaniu nie stoją na przeszkodzie.
Zatem wysokość alimentów nie zawsze jest określana tylko i wyłącznie na podstawie wykazywanych aktualnie zarobków rodzica, gdyż te często mogą nie mieć pokrycia w rzeczywistości i mieć na celu jedynie chęć płacenia jak niższych alimentów. W takich sytuacjach w postępowaniu sąd będzie badał jakie dochody osoba zobowiązana mogłaby uzyskać przy wykorzystaniu w pełni swoich możliwości zarobkowych z uwzgędnieniem jej wieku, wykształcenia, doświadczenia zawodowego, posiadanych kwalifikacji czy średnich płac w danym zawodzie. Zatem możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego rodzica określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody jeśli widać od razu, że są one po prostu zaniżone.
Jakie dokumenty mogą być pomocne w ustaleniu możliwości zarobkowych
- Aktualne zaświadczenie od pracodawcy o wysokości osiąganego dochodu,
- Dokumenty kredytowe/wydruki z rachunków bankowych (w sprawach o alimenty Bank na żądanie Sądu udostępnia historię rachunku bankowego bez zgody osoby pozwanej o alimenty),
- Informacje z właściwego Urzędu Pracy,
- Deklaracje podatkowe,
- Zdjęcia z portali społecznościowych,
- Oferty pracy dla właściwej branży.
Alimenty od osoby bezrobotnej
Co w sytuacji, kiedy rodzic zataja lub zaniża źródła dochodu, celowo nie podejmuje legalnej pracy z obawy przez obowiązkiem alimentacyjnym? Czy istnieje możliwość nałożenia obowiązku alimentacyjnego na osobę bezrobotną lub możliwość wyegzekwowania wyższych alimentów umożliwiających pokrycie potrzeb dzieci? Wiele osób jest w błędnym przekonaniu, że nie ma takiej możliwości, ponieważ Sąd nie przyzna alimentów skoro dana osoba nie pracuje. Ale to nieprawda. Od osób bezrobotnych też są zasądzane alimenty. Sąd bowiem może ustalić, że taka osoba może podjąć pracę (choćby za wynagrodzeniem minimalnym) i posiada możliwości do zarobkowania. Dziecko nie może być natomiast pokrzywdzone biernością zawodową rodzica albo tym, że ten celowo nie pracuje legalnie.
Uchylenie się od alimentów
Zgodnie z prawem istnieje możliwość uchylenia się od płacenia alimentów na dziecko, jednak tylko w szczególnych okolicznościach. Można się uchylić od płacenia alimentów względem dziecka pełnoletniego gdy wystąpi jedna z następujących przesłanek:
- alimenty powodują dla rodzica nadmierny uszczerbek,
- dziecko nie dokłada starań, aby samodzielnie się utrzymać,
- alimenty są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
O nadmiernym uszczerbku możemy mówić kiedy np. rodzic jest osobą bardzo schorowaną, nie ma możliwości podjęcia pracy i korzysta z jedynie ze świadczeń socjalnych. Natomiast o sprzeczności alimentów z zasadami współżycia społecznego możemy mówić, gdy dziecko postępuje w sposób rażący wobec rodzica. Przykłady:
- jeżeli dziecko zachowuje się w sposób karygodny, który godzi w życie lub zdrowie rodzica,
- zachowanie dziecka powoduje naruszenie godności lub innych dóbr osobistych rodzica,
- w wyniku podjętych przez siebie działań dziecko popadło w niedostatek lub wywołało umyślnie sytuację, która prowadzi do żądania alimentów.
Niemożność uiszczania alimentów
Niemożność zapewnienia dziecku utrzymania powinna być rozumiana jako niemożność wywołana okolicznościami obiektywnymi i niezawinionymi przez rodziców, np. ich złym stanem zdrowia, zaawansowanym wiekiem, niepełnosprawnością, całkowitą niezdolnością do pracy lub zdolnością znacznie ograniczoną, długotrwałym brakiem zatrudnienia mimo jego intensywnego poszukiwania, koniecznością sprawowania osobistej opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, koniecznością sprawowania opieki nad licznym potomstwem, a także nadzwyczajnymi zdarzeniami losowymi wykluczającymi podjęcie pracy zarobkowej. Należy te sytuacje traktować wyjątkowo i ostrożnie bo zawsze priorytetem jest konieczność utrzymania dziecka.
