Czy można sądownie uregulować kontakty dziadków z wnukami. Oczywiście, że tak. Do sądów wpływa coraz więcej tego typu wniosków. Skąd w ogóle potrzeba ingerencji sądu? Wynika to z tego, że relacjach rodzinnych nierzadko dochodzi do sytuacji, w której dziadkowie nie mają właściwych kontaktów z wnukami. Może być to skutkiem rozpadu rodziny i wtedy jeden z rodziców separuje dzieci od rodziny drugiego rodzica. Podobnie pod nieobecność jednego z rodziców dziecka w kraju lub w razie jego osadzenia w zakładzie karnym drugi rodzic nie pozwala na kontakty dziadków z wnukami. W takich sytuacjach dziadkowie mają prawo zwrócić się do sądu o ustalenie ich kontaktów z wnukami.

Obowiązek utrzymania dziecka spoczywa na obojgu rodzicach, którzy powinni w odpowiednich proporcjach pokrywać uzasadnione koszty związane z jego utrzymaniem. Po rozstaniu wspólne małoletnie dziecko zazwyczaj mieszka z matką, a na ojca zostaje nałożony obowiązek alimentacyjny. Jak wygląda realizacja tego obowiązku w praktyce? Czy ojciec jest zobowiązany do płacenia alimentów ustalonych przez sąd i nie może zmienić już tej decyzji? Czy ma możliwość poznania szczegółowych wydatków ponoszonych na dziecko i zgłoszenia do nich uwag? Alimenty to nie reparacje wojenne – nie służą rekompensacji krzywdy. Nie są też prezentem a spełnieniem obowiązku rodzica względem dziecka. Alimenty nie powinny być również wykorzystywane jako „kara”. 

Często ojcowie wysuwają jednak zarzuty względem byłych partnerek kwestionując wysokość żądanych alimentów. Pada często stwierdzenie, że niewiadomo na co idą te pieniądze, że ciągle chce się więcej itd. Ja nie będę sponsorował swojej byłej. Jak się mają te zarzuty do regulacji prawnych dotyczących alimentów?

Rozliczanie wydatków na dziecko

W sprawie o alimenty, gdy ustalana jest wysokości alimentów przez sąd obie strony wiedzą jakie wydatki i w jakiej wysokości zostały uwzględnione. Póżniej kiedy alimenty są już uiszczane taka kalkulacja nie jest już przedstawiana ani nie jest aktualizowana. Oznacza to, że wypłacana kwota może zostać przeznaczona na różne cele, czasami inne niż te początkowo zakładane. Czy istnieje zatem możliwość uzyskania od matki rozliczenia wydatków realnie ponoszonych na dziecko? Ojciec oczywiście może prosić o  przedstawienia mu rozliczenia kwot wydawanych na utrzymanie dziecka, jednak matka może je przedstawić wyłącznie dobrowolnie. Nie istnieją przepisy prawne, które nakładałyby na matkę obowiązek informowania ojca o sposobie wykorzystywania alimentów. Warto jednak próbować dojść do porozumienia z drugą stroną oraz polubownie dowiedzieć się o ponoszonych wydatkach, co pozwoliłoby na oszczędność czasu i nerwów.

Usprawiedliwione koszty utrzymania dziecka

Wysokość alimentów zależy zarówno od potrzeb dziecka, jak i sytuacji finansowej rodziców, zobowiązanych do ich płacenia. Wylicza się tzw. przeciętny koszt utrzymania dziecka, uwzględniając m.in.: koszty wyżywienia, mieszkania (w przeliczeniu na liczbę członków rodziny), mediów, szkoły, zajęć pozalekcyjnych, hobby dziecka. Warto tym celu skorzystać ze specjalistycznych kalkulatorów dostępnych np. w Internecie, które pozwolą szacunkowo określić takie comiesięczne wydatki. Należy też pamiętać, ze w wypadku zgody rodziców na uczęszczanie przez dziecko na zajęcia pozalekcyjne taki wydatek też staje się usprawiedliwiony i może stanowić podstawę do podwyższenia alimentów. Dlatego kiedy dziecko uzyska zgodę rodziców na jakieś zajęcia pozalekcyjne czy nowe hobby albo choćby wyjazd wakacyjny to trzeba się liczyć później z kosztami partycypowania w takich wydatkach.

Obniżenie alimentów

Jak wiadomo życie pisze różne scenariusze. Można popaść w ubóstwo bądź choroba może uniemożliwić dalszą pracę zawodową. Taka sytuacja bez wątpienia może mieć wpływ na obowiązek alimentacyjny. Zgodnie z prawem istnieje możliwość uchylenia się od płacenia alimentów na dziecko, jednak tylko w szczególnych okolicznościach. Można się uchylić od płacenia alimentów względem dziecka pełnoletniego gdy wystąpi jedna z następujących przesłanek:

• alimenty powodują dla rodzica nadmierny uszczerbek,
• dziecko nie dokłada starań, aby samodzielnie się utrzymać,
• alimenty są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

O nadmiernym uszczerbku możemy mówić kiedy np. rodzic jest osobą bardzo schorowaną, nie ma możliwości podjęcia pracy i korzysta z jedynie ze świadczeń socjalnych. Natomiast o  sprzeczności alimentów z zasadami współżycia społecznego możemy mówić, gdy dziecko postępuje w sposób rażący wobec rodzica. Przykłady:

• jeżeli dziecko zachowuje się w sposób karygodny, który godzi w życie lub zdrowie rodzica,
• zachowanie dziecka powoduje naruszenie godności lub innych dóbr osobistych rodzica,
• w wyniku podjętych przez siebie działań dziecko popadło w niedostatek lub wywołało umyślnie sytuację, która prowadzi do żądania alimentów.

Mediacje w sprawach alimentów 

Mediacje w sprawach o alimenty można rozpocząć jeszcze przed wniesieniem sprawy do sądu. Gdy jednak przed sądem toczy się już postępowanie, na każdym jego etapie strony zgodnie mogą złożyć wniosek o mediację. Oczywiście możliwe jest też prowadzenie mediacji również po orzeczeniu alimentów w celu ich podwyższenia czy tez obniżenia albo modyfikacji terminu ich płatności. Taki aktywny udział obu partnerów w regulowaniu kwestii alimentów pozwala na wypracowanie zgodnego rozwiązania, które będzie dobrze funkcjonować po rozstaniu.

Alimenty a kontakty z dzieckiem

Zarówno prawem, jak i obowiązkiem ojca zobowiązanego do płacenia alimentów jest utrzymywanie kontaktu z dzieckiem, oczywiście wyłącznie w przypadku, jeśli sąd opiekuńczy tego nie ograniczył. Alimenty są niezależne od kontaktów i ojciec nie może być pozbawiany możliwości spotkań z dzieckiem gdy ma zaległości w zapłaci alimentów czy też nie płaci ich w pełnej wysokości. Są to dwa odrębne zagadnienia. Natomiast w sytuacji kiedy ojciec dziecka w ogóle się z nim nie widuje to może mieć wpływ na zakres jego obowiązku alimentacyjnego. Sąd może uznać, że ojciec powinien w większym stopniu łożyć na dziecko niż matka skoro tylko ona zajmuje się dzieckiem na co dzień. 

Na zakres alimentów należnych dziecku składają się dwie przesłanki. Z jednej strony jest to zakres jego usprawiedliwionych potrzeb dziecka a z drugiej możliwości zarobkowe i majątkowe rodzica, który jest zobowiązany do płacenia alimentów. 

Orzecznictwo Sądu Najwyższego jest zgodne co do tego, że możliwości zarobkowe osoby zobowiązanej do dostarczania środków utrzymania (alimentów) nie wynikają z faktyczne osiąganych zarobków i dochodów, ale stanowią środki pieniężne, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności, stosownie do swych sił umysłowych i fizycznych. Zatem możliwości zarobkowe i majątkowe natomiast analizować należy przez pryzmat wieku, stanu zdrowia, wykształcenia i doświadczenia zarówno życiowego, jak i zawodowego.

Jak wskazał Sąd Najwyższy „rozpoznając sprawę o alimenty sąd powinien wykazać szczególną aktywność w gromadzeniu i przeprowadzaniu dowodów w celu prawidłowego ustalenia rzeczywistych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego”. Co to oznacza w ogóle w praktyce? Czy wystarczające będzie ustalenie możliwości zarobkowych rodzica w oparciu jedynie o przedstawione przez niego zaświadczenie o dochodach? Nie zawsze. Może się bowiem okazać, że rodzic pozwany o alimenty mimo wysokich kwalifikacji zarabia jedynie minimalne wynagrodzenie. W takiej sytuacji Sąd może się oprzeć możliwościach zarobkowych pozwanego, a nie tylko na jego aktualnych zarobkach. Zakres obowiązku alimentacyjnego może i powinien być większy od wynikającego z faktycznych zarobków i dochodów zobowiązanego, jeśli przy pełnym i właściwym wykorzystaniu jego sił i umiejętności zarobki i dochody byłyby większe, a istniejące warunki społeczno-gospodarcze i ważne przyczyny takiemu wykorzystaniu nie stoją na przeszkodzie. 

Zatem wysokość alimentów nie zawsze jest określana tylko i wyłącznie na podstawie wykazywanych aktualnie zarobków rodzica, gdyż te często mogą nie mieć pokrycia w rzeczywistości i mieć na celu jedynie chęć płacenia jak niższych alimentów. W takich sytuacjach w postępowaniu sąd będzie badał jakie dochody osoba zobowiązana mogłaby uzyskać przy wykorzystaniu w pełni swoich możliwości zarobkowych z uwzgędnieniem jej wieku, wykształcenia, doświadczenia zawodowego, posiadanych kwalifikacji czy średnich płac w danym zawodzie. Zatem możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego rodzica określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody jeśli widać od razu, że są one po prostu zaniżone. 

Jakie dokumenty mogą być pomocne w ustaleniu możliwości zarobkowych 

1. Aktualne zaświadczenie od pracodawcy o wysokości osiąganego dochodu,
2. Dokumenty kredytowe/wydruki z rachunków bankowych (w sprawach o alimenty Bank na żądanie Sądu udostępnia historię rachunku bankowego bez zgody osoby pozwanej o alimenty),
3. Informacje z właściwego Urzędu Pracy,
4. Deklaracje podatkowe,
5. Zdjęcia z portali społecznościowych,
6. Oferty pracy dla właściwej branży.

Alimenty od osoby bezrobotnej

Co w sytuacji, kiedy rodzic zataja lub zaniża źródła dochodu, celowo nie podejmuje legalnej pracy z obawy przez obowiązkiem alimentacyjnym? Czy istnieje możliwość nałożenia obowiązku alimentacyjnego na osobę bezrobotną lub możliwość wyegzekwowania wyższych alimentów umożliwiających pokrycie potrzeb dzieci? Wiele osób jest w błędnym przekonaniu, że nie ma takiej możliwości, ponieważ Sąd nie przyzna alimentów skoro dana osoba nie pracuje. Ale to nieprawda. Od osób bezrobotnych też są zasądzane alimenty. Sąd bowiem może ustalić, że taka osoba może podjąć pracę (choćby za wynagrodzeniem minimalnym) i posiada możliwości do zarobkowania. Dziecko nie może być natomiast pokrzywdzone biernością zawodową rodzica albo tym, że ten celowo nie pracuje legalnie. 

Uchylenie się od alimentów

Zgodnie z prawem istnieje możliwość uchylenia się od płacenia alimentów na dziecko, jednak tylko w szczególnych okolicznościach. Można się uchylić od płacenia alimentów względem dziecka pełnoletniego gdy wystąpi jedna z następujących przesłanek:

• alimenty powodują dla rodzica nadmierny uszczerbek,
• dziecko nie dokłada starań, aby samodzielnie się utrzymać,
• alimenty są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

O nadmiernym uszczerbku możemy mówić kiedy np. rodzic jest osobą bardzo schorowaną, nie ma możliwości podjęcia pracy i korzysta z jedynie ze świadczeń socjalnych. Natomiast o  sprzeczności alimentów z zasadami współżycia społecznego możemy mówić, gdy dziecko postępuje w sposób rażący wobec rodzica. Przykłady:

• jeżeli dziecko zachowuje się w sposób karygodny, który godzi w życie lub zdrowie rodzica,
• zachowanie dziecka powoduje naruszenie godności lub innych dóbr osobistych rodzica,
• w wyniku podjętych przez siebie działań dziecko popadło w niedostatek lub wywołało umyślnie sytuację, która prowadzi do żądania alimentów.

Niemożność uiszczania alimentów 

Niemożność zapewnienia dziecku utrzymania powinna być rozumiana jako niemożność wywołana okolicznościami obiektywnymi i niezawinionymi przez rodziców, np. ich złym stanem zdrowia, zaawansowanym wiekiem, niepełnosprawnością, całkowitą niezdolnością do pracy lub zdolnością znacznie ograniczoną, długotrwałym brakiem zatrudnienia mimo jego intensywnego poszukiwania, koniecznością sprawowania osobistej opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, koniecznością sprawowania opieki nad licznym potomstwem, a także nadzwyczajnymi zdarzeniami losowymi wykluczającymi podjęcie pracy zarobkowej. Należy te sytuacje traktować wyjątkowo i ostrożnie bo zawsze priorytetem jest konieczność utrzymania dziecka.

Ustalając zakres świadczeń alimentacyjnych Sąd uwzględnia zarówno usprawiedliwione potrzeby dziecka oraz zarobkowe i majątkowe możliwości rodzica zobowiązanego do zapłaty alimentów. Na usprawiedliwione potrzeby dziecka składają się nie tylko elementarne aspekty związane z zaspokojeniem minimum egzystencji, takie jak wyżywienie, opłaty eksploatacyjne za mieszkanie, odzież, obuwie, higiena osobista, leczenie, ale również potrzeby związane z rozwojem duchowym i intelektualnym dziecka z uwzględnieniem jego wieku, uzdolnień i zainteresowań.

Zakres obowiązku alimentacyjnego to inaczej po prostu wysokość alimentów. Składając do sądu pozew o alimenty trzeba dokładnie określić ich miesięczną wysokość, przy czym nie może to być kwota dowolnie określana w myśl zasady „niech płaci jak najwięcej”. Kwota ta powinna być precyzyjnie wyliczona oraz przede wszystkim udowodniona pod kątem jej zasadności. Zgodnie z przepisami prawa zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Dzisiaj omówimy tę pierwszą przesłankę, czyli co się kryje pod pojęciem „usprawiedliwionych potrzeb”.

Sprawy o ustalenie wysokości alimentów czy ich podwyżkę (rzadziej obniżenie) to jedne z najczęstszych z zakresu prawa rodzinnego. Często są to też sprawy, które są prowadzone przez rodziców bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika. W tego typu postępowaniach z jednej strony Sąd ocenia jakie są miesięczne usprawiedliwione koszty utrzymania dziecka, a z drugiej jakie są możliwości majątkowe rodzica, który ma płacić alimenty. Te usprawiedliwione potrzeby dziecka to w dużym uproszczeniu – zsumowane miesięczne wydatki takie jak: rachunki za media, wydatki na wyżywienie, ubrania, opiekę medyczną, zajęcia dodatkowe, wyjazdy, rozrywkę, środki chemiczne i kosmetyki, przybory szkolne itp. Ich wysokość zależy też od tego na jakim poziomie żyją rodzice i jakie kwoty na te wydatki były przeznaczane. Jednak w wielu prowadzonych samodzielnie sprawach pojawia się sporo błędów, które przekładają się potem na wysokość zasądzanych alimentów.

Oto 10 najczęściej popełnianych błędów.

Zajmując się sprawami kobietami będących ofiarami przemocy, wciąż na nowo odkrywam różnorakie oblicza bezsilności…  Przekonanie o swojej niemocy, o tym, że nikt nie pomoże, przeplatane bywa mocną nadzieją na zmianę swojego partnera. Równie silne bywa przekonanie, że pozostawanie w przemoc owym związku ma służyć dobru dzieci. Jak to zrozumieć, wyjaśnić?

Pomocna w tym może okazać się teoria wyuczonej bezradności ofiar przemocy domowej. 

Przemoc w rodzinie zawsze jest swoistego rodzaju procesem. Bardzo trudno wskazać jednoznacznie, kiedy miała miejsce pierwsza sytuacje przemocowe, od czego to wszystko się zaczęło. Jednocześnie zaobserwować można postępującą intensyfikację tego typu zachowań. Zazwyczaj zaczyna się od drobnych uszczypliwości, krytykowania i wyśmiewania. Stopniowo zachowania te są coraz częstsze i silniejsze, zmieniają się w np. ograniczanie kontaktów z innymi osobami, aż wreszcie dochodzi do aktów przemocy fizycznej.

Często związek, w którym miała miejsce przemoc domowa, prawdopodobnie będzie stale wiązał się z przemocą, która układa się w przewidywalny i powtarzalny wzór. Cykl przemocy możemy podzielić na następujące etapy:

Etap pierwszy: okres budowania napięcia, w którym sprawca zaczyna się złościć, komunikacja się załamuje, a ofiara odczuwa potrzebę ustąpienia i poddania się oprawcy.

Etap drugi: okres działania, w którym dochodzi do pierwszych nadużyć i agresji.

Etap trzeci: odpuszczenie, w którym osoba stosująca przemoc może przeprosić, okazać skruchę lub spróbować zrekompensować nadużycie. Sprawca może również obiecać, że nigdy więcej nie będzie znęcał się nad ofiarą lub, alternatywnie, winić ofiarę za sprowokowanie nadużycia.

Etap czwarty: okres spokoju, tzw. miodowy miesiąc, w którym agresja ustaje, sprawca zachowuje się tak, jakby nigdy się nie zdarzyło, a ofiara może zacząć wierzyć, że maltretowanie się skończyło, a sprawca się zmieni.

Następnie niestety cykl się powtarza. Dlatego patrząc właśnie z tej perspektywy, nie dziwi fakt, że wiele ofiar przemocy domowej rozwija wyuczoną bezradność. Kiedy doświadczają przemocy w ciągłym cyklu, bez względu na to, co zrobią, czują się całkowicie bezradni i niezdolni do uniknięcia kolejnych nadużyć ze strony partnera. Często kobiety nie znajdują w takich sytuacjach wsparcia w rodzinie czy też instytucjach, a to potęguje poczucie beznadziei.

Osoby, które doświadczają zachowań przemocowych doznają nie tylko cierpienia psychicznego, ale nierzadko i szkód materialnych (związanych np. z niszczeniem sprzętów domowych czy telefonu), zdrowotnych (konsekwencje przemocy fizycznej) czy emocjonalnych (w wyniku życia w ciągłym napięciu i strachu). Wyuczona bezradność jest poddaniem się, zaprzestaniem działania, które wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie będzie miało żadnego znaczenia.

W różnych opracowaniach możemy przeczytać o Leonorze Walker, która badając przez wiele lat zachowanie kobiet – ofiar przemocy w rodzinie, wykazała, że nie zawsze godziły się na złe traktowanie ze strony partnera. Na początku, gdy pojawiły się akty przemocy, podejmowały różne działania mające wpłynąć na zmianę sytuacji („od prośby do groźby”). Dopiero gdy nabierały przekonania o nieskuteczności swoich zabiegów, rodziło się w nich poczucie bezradności. Ofiara uczy się bezradności, gdy spostrzega, że nie ma związku między jej zachowaniem a atakami agresji ze strony partnera. Cokolwiek by zrobiła, nie da jej to gwarancji bezpieczeństwa, nigdy nie wiadomo, co może się wydarzyć. Ofiary często mówią: nic nie było w stanie go zadowolić, zawsze znalazł się jakiś powód, żeby je skrzywdzić. 

Syndrom wyuczonej bezradności sprawia, że ofiary przemocy nie podejmują kroków do szukania pomocy. Temu stanowi towarzyszy często:

• lęk przed reakcją partnera,
• obawa o brak wsparcia ze strony rodziny i o to, że stanie ona po stronie oprawcy,
• obawa, że samo ujawnienie faktu przemocy w rodzinie tylko pogorszy i tak już złą sytuację,
• poczucie wstydu i upokorzenia,
• przekonanie, że kobieta zasłużyła na takie traktowanie,
• uzależnienie finansowe od partnera.

Syndrom wyuczonej bezradności przyczynia się do uwięzienia kobiety w związku krzywdzącym, działa jako silny czynnik zniewalający. Efekt wyuczonej bezradności jest tym bardziej trwały im:

– młodsza jest osoba doznająca przemocy,

– dłużej pozostaje w sytuacji, na której zmianę nie ma wpływu mimo, że stara się ją jakoś kontrolować,

– osoba doznająca przemocy więcej ma doświadczeń z nieposiadania wpływu na daną sytuacje , niż z posiadania go,

– ma coraz mniej wiary i nadziei, że ona sama jak również osoby ją otaczające mają wpływ na zmianę jej sytuacji.

Jednak jak jak stwierdził Sad Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń nie każda sytuacja, która wydaje się być beznadziejna jest nią w rzeczywistości. Dlatego mimo wszystko warto szukać pomocy. Gdzie można ją znaleźć?

• punkty nieodpłatnej pomocy prawnej, dla osób w trudnej sytuacji materialnej;
• powiatowe poradnie pomocy rodzinie;
• ośrodki interwencji kryzysowej,
• ośrodki pomocy społecznej,
• gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych,
• poradnie psychologiczno-pedagogiczne
• przychodnie lekarza rodzinnego,
• policja, prokuratura, sądy,
• poradnie zdrowia psychicznego,
• telefon „Niebieska Linia” 800-12-00-02
• policyjny telefon zaufania ds. Przeciwdziałania przemocy w rodzinie: 800 120 226
• telefon zaufania dla dzieci i młodzieży Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę: 116 111
• dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka: 800 12 12 12
• „Zatrzymaj przemoc”: 800 120 148 
• kryzysowy telefon zaufania:  116 123 (codziennie w godz. 14-22)
• telefon wsparcia dla osób dorosłych w sprawach dzieci: 800 100 100 (od poniedziałku do piątku w godz. 12-15).